Na pewno każdy słyszał takie powiedzenia: “Pracowity jak pszczółka” lub, że coś jest “ słodkie jak miód” . Najczęściej ludzie słowo “miód” kojarzą ze słodkim przysmakiem a pszczołę kojarzą z możliwością użądlenia. Przeciętny człowiek niewiele więcej wie, na temat życia tego niezwykle pracowitego i pożytecznego owada. W tym artykule pragniemy zaciekawić Was życiem pszczół, ich produktami i szerokim znaczeniem.
Człowiek od zawsze interesował się pszczołami. Już ludzie pierwotni wyszukiwali gniazda dzikich pszczół w celu odbierania im plastrów miodu, co zwykle kończyło się zniszczeniem ich gniazda. Zaczął więc wymyślać sposoby na zdobywanie tego słodkiego przysmaku ale i możliwości stałego dostępu do niego. Zbieractwo zostało więc zastąpione ponad 500 lat p.n.e na bartnictwo, czyli chów pszczół w naturalnych lub wydrążonych przez człowieka dziuplach drzew. Praca przy barci wymagała ogromnej cierpliwości, delikatności, uwagi, doświadczenia, toteż bartników otaczano powszechnym szacunkiem i podziwem. Wiedza bartnicza była uważana za wiedzę niemal tajemniczą i przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Do dziś zresztą, większość hodowców pszczół, zawdzięcza początek swojej pasji wspomnieniom z dzieciństwa, gdzie ojciec lub dziadek hodował pszczoły.
Pszczoła została zaliczona w świecie zwierzęcym do typu stawonogów. W niższych podziałach zaliczona jest do owadów uskrzydlonych, rzędu błonoskrzydłych. Dalszy podział to podrząd: żądłówki, nadrodzina – pszczoły, rodzina – pszczołowate i gatunek – pszczoła.
Znamy 7 gatunków pszczół:
pszczoła miodna
pszczoła indyjska
pszczoła olbrzymia
pszczoła karłowata
pszczoła czerwona
pszczoła skalista
pszczoła buszu.
Najniższą klasa podziału są rasy, których jest bardzo dużo. Na terenie Polski występują 3 rasy: środkowoeuropejska, kraińska i leśna.
W każdej rodzinie pszczelej jest zawsze tylko jedna matka, której rola jest zachowanie gatunku, poprzez wydawanie potomstwa. Nie wykonuje ona w ulu żadnych prac, ale przez wytwarzane feromony, reguluje prace całej rodziny pszczelej. Wyróżnia się wielkością, długość jej ciała wynosi 20-25mm, masa 200-280mg. Rozwija się z zapłodnionego jaja w mateczniku, karmiona obficie mleczkiem pszczelim przez robotnice, przez cały okres życia. Ok 5-7 dnia, po wygryzieniu się z matecznika, osiąga dojrzałość płciową i odbywa loty godowe, w czasie których następuje jej unasienienie przez kilka lub kilkanaście trutni. W kilka dni po locie godowym, matka przystępuje do tzw. czerwienia czyli składania jaj. Obficie karmiona mleczkiem produkuje 120-150 tysięcy jaj rocznie. Żyje 4-5 lat, ale najbardziej produktywna jest do 3 rż.
Najliczniejszą grupą w rodzinie pszczelej są robotnice. Może ich być od 12-60 tysięcy. Nie biorą one udziału w rozrodzie a ich zadaniem jest tylko praca: najpierw różne zajęcia w gnieździe, potem znoszenie nektaru i pyłku z kwiatów lub spadzi z drzew.
W zależności od wieku robotnice dzielą się na:
najmłodsze pokolenie – do 3-4 dnia życia – oczyszczają komórki z których się wygryzły
karmicielki larw starszych – pszczoły 3-7 dniowe – karmią larwy papką miodowo-pyłkową, z niewielka domieszką mleczka
karmicielki larw młodszych – pszczoły 6-9 dniowe – karmią młodsze larwy mleczkiem wydzielanym przez gruczoły gardzielowe, stanowią też świtę matki
woszczarki – pszczoły 9 dniowe – zasklepiają komórki z dojrzałymi larwami i miodem, budują nowe plastry
strażniczki – to najstarsze pszczoły ulowe – są to pszczoły 18-20 dniowe, kontrolują one osobniki wchodzące do ula
porządkowe – to pszczoły ponad 9 dniowe, których zadaniem jest czyszczenie i polerowanie kitem plastrów oraz zbieranie śmieci i wyrzucanie ich poza ul
zbieraczki – pszczoły ponad 21 dniowe – to te które możemy spotkać poza ulem, ich zadaniem jest zbieranie nektaru, wody, pyłku, kitu (propolisu). Pszczoły zostają zbieraczkami do końca swojego życia.
Zbieranie nektaru i pyłku jest bardzo wyczerpujące. W lecie, w czasie intensywnych zbiorów robotnice żyją około 6 tygodniu, natomiast w zimie, przy zredukowanych czynnościach życiowych dożywają 6-7 miesięcy.
Trzecia grupa rodziny pszczelej to trutnie. Są one niezbędne w rodzinie pszczelej jedynie w okresie rozmnażania. Kopulują one z matką po czym od razu giną. Trutnie pojawiają się w rodzinie pszczelej pod koniec maja, wyhodowane przez robotnice z niezapłodnionych jaj, w specjalnie do tego przygotowanych większych komórkach plastra. Są bardzo żarłoczne. Wyróżniają się większą budowa ciała niż robotnice. Mają 15-17 mm i ważą ok 260mg. Żyją ok 2-3 miesiące. Pod koniec lata są wypędzane z rodziny pszczelej i giną. W normalnej rodzinie pszczelej trutnie nie zimują.
Organizacja życia w tak dużej rodzinie pszczelej wymaga porozumiewania się. Elementami mowy pszczół jest dotykanie się czułkami, sygnały zapachowe, ruchy w formie tańca oraz odgłosy wydawane przez robotnice. Największa potrzeba porozumiewania się zachodzi w momencie wskazania źródła pożytku lub nowego pomieszczenia, kiedy rój ucieka z ula w inne miejsce. Służą temu tańce i zapach. Znane są również tańce alarmowe w razie organizowania obrony gniazda przed wrogiem. Wyróżniono 3 podstawowe formy tańca: okrężny, wywijany i sierpowaty. Dotykanie się czułkami zachodzi w momencie przekazywania sobie pokarmu lub hormonu matki między robotnicami.
Budowa gniazda
Kilka lub kilkanaście plastrów pszczelich zestawionych regularnie w ulu i ograniczonych ścianami lub przegrodami (matami), wraz z żywymi pszczołami tworzy gniazdo. Wielkość gniazda zależy od ilości pszczół. Wiosną gniazda są najmniejsze a w szczycie sezonu największe. Przy dużej sile, rodziny otrzymują najczęściej drugą kondygnację lub nadstawkę i to stanowi zazwyczaj druga część gniazda czyli miodnię. Plastry budowane są z wosku, które wydzielają robotnice, tworząc zespół komórek sześciokątnych, regularnych. Budowa zaczyna się od góry. Przeważają komórki robocze, a miejscami znajdują się nieco większe do wychowu trutni.
Dla ułatwienia pracy robotnicom i dla wzmożenia produkcji wosku stosuje się w pasiekach wezę, czyli arkusze wosku z zaczątkami komórek. Robotnice intensywniej budują plastry wiosną, kiedy jest pożytek nektarowy i pyłkowy. Wycofane z ula stare plastry, o ciemnej barwie, przeznaczone do przetopienia po wyciągnięciu z drewnianych ram, w celu wydobycia wosku, nazywamy woszczyzną.
Komórki plastra służą do wychowu czerwiu oraz do magazynowania w nich miodu i pyłku. Czerw zajmuje zwykle część środkowa plastra – w formie regularnego koła lub elipsy. Poza tym czerw w gnieździe zajmuje centralna część – naprzeciwko wylotka – a na plastrach bocznych w obu kierunkach składany jest pyłek i miód. W nastawkach najczęściej składany jest miód i na takim rozdzieleniu pszczelarzom bardzo zależy.
Cykl rozwojowy rodzin pszczelich zaczyna się po pierwszym oblocie wiosennym, kiedy nadchodzi dłuższy okres ciepłej pogody (> 12stopni). W gnieździe jest już trochę czerwiu, a część robotnic, po przezimowaniu, padła martwa na dno ula.Żyjące robotnice czyszczą gniazdo, karmią matkę i znoszą owy pokarm. Ogólna liczba robotnic zmniejsza się, bo młodych jest jeszcze mało, rodzina słabnie i trzeba zacieśnić gniazdo. Temperatura w gnieździe jest już stała, 34-35 stopni. Etap ten, w naszych warunkach klimatycznych, kończy się ok 10 maja. Dalej na skutek intensywnego czerwienia, liczba pszczół szybko wzrasta i swój szczyt osiąga około 20 czerwca. Może pojawić się nastrój rojowy, czyli chęć podziału. MNiej więcej w tym czasie nadchodzi główny zbiór nektaru. Robotnice giną z przepracowania i zaczyna się ponowny spadek liczebności robotnic, aby na przełomie sierpnia i września ustalić siłę rodziny, która wejdzie w okres zimowy. Zima robotnice żyją w skupieniu kolistym, w temperaturze poważnie obniżonej, redukując do minimum ruchy ciała. W styczniu lub lutym, matka w środku kłębu, zaczyna bardzo powolne czerwienie.
Zadaniem pszczelarza jest dostosowanie prac do cyklu rozwojowego rodziny pszczelej, aby mieć jak największą korzyść dla siebie, oraz dla dobra rodziny pszczelej. Jedna rodzina pszczela średniej wielkości spożywa w ciągu roku około 90 kg miodu oraz ok 30 kg białka (pierzgi). Pszczelarz zbierając miód dla siebie musi czuwać, aby rodzina nie wymarła z głodu, zwłaszcza w okresach niesprzyjającej pogody lub braków w pożytkach. W takich sytuacjach konieczne jest dokarmianie rodzin syropem cukrowym, który podaje się w podkarmiarkach bocznych lub górnych, w stanie ciekłym. Na zimę daje się większe dawki pokarmu, przyjmuje się że na 1 rodzinę potrzeba ok 10 kg cukru. Dla zdrowia rodziny pszczelej, lepiej jest zabrać im miód, zwłaszcza spadziowy, a dać im gęsty syrop cukrowy w stosunku 2:1. Dokarmianie rodziny pszczelej na zimę robi się już pod koniec sierpnia, po to, aby przy tej pracy zatrudnić robotnice letnie, które i tak już nie dożyją wiosny.
Dodaj komentarz